"Een musicus is niet alleen een entertainer, maar ook beoefenaar van muziek als gereedschap om de kwaliteit van leven van kwetsbare groepen te verbeteren". (uitspraak van Philip Curtis)
Muziek en Dementie
Stil zit een oudere dame in haar stoel te luisteren naar de prachtige tonen die uit de grote donkerbruine cello komen. Ze lijkt ver weg, maar toch wipt haar linkervoet bijna ongemerkt mee op het ritme van de diepe bastonen. “Die linkervoet is het teken dat we contact maken”, knikt Philip Curtis, initiatiefnemer van de workshop Muziek en Dementie. “Hoe verder het dementieproces vordert, hoe zeldzamer de momenten van contact en aanwezigheid. Dit zijn unieke momenten, waarin je heel even weer de persoon achter de ziekte ziet.”
In een grote kring zitten tien dames en heren rondom een gevarieerde verzameling muziekinstrumenten. Van een tamboerijn tot een glanzende harp, de keuze is zeer divers. Maar voordat er daadwerkelijk een instrument wordt gekozen, start de middag met het zogenoemde ‘lijststuk’. “Iedere bijeenkomst begint en eindigt met dit lied”, legt Philip Curtis uit. “Zo maken we een herkenbaar begin en einde voor de deelnemers.” En dat werkt, merkt hij in de praktijk. “Na twee of drie weken zie je dat mensen het lied herkennen en zelfs meezingen. Waar de gesproken taal mensen met dementie op een gegeven moment niet meer bereikt, kan de taal van de muziek dat in veel gevallen nog wel.”
“Waar taal mensen met dementie niet meer bereikt,
kan muziek dat in veel gevallen nog wel”
De juiste snaar
Wie verwacht dat er tijdens de workshops voornamelijk liederen van vroeger wordt gezongen, heeft het mis. De muzikale keuze sluit aan op de persoonlijke wensen en herinneringen van iedere deelnemer en is daardoor geen dag hetzelfde. “Mijn uitdaging is om een melodie te vinden, die een reactie losmaakt bij de deelnemer. Daarvoor ga ik terug in zijn of haar verleden en probeer ik op die manier de juiste snaar te raken”, legt Philip uit. “De sleutel voor succes ligt in het feit dat je op zoek gaat naar de persoon die schuilgaat achter de ziekte dementie.”
Als voorbeeld noemt hij een dementerende dame die jarenlang als eerste violiste concertmeester was geweest in een symfonieorkest. “Haar man had thuis haar viool opgezocht en meegenomen naar de workshop. Maar toen ze begon te spelen, zag ik haar vingers plots verkrampen en schudde ze afkeurend haar hoofd. Wat bleek? Die viool was al die jaren niet gestemd en daardoor ontzettend vals. Nadat ik hem gestemd had, kon ze weer een beetje spelen. Voor haar man wonderlijk en emotioneel om te zien hoe ze weer kon doen wat ze vroeger deed. Op zo’n moment zie je heel even de persoon, die ze ooit was.”
“Mijn uitdaging is om op zoek te gaan naar muziek
die een reactie losmaakt bij de deelnemer”
Positieve effecten van muziek
Wanneer die muzikale sleutel eenmaal gevonden is, kan muziek veel meer positieve effecten hebben op het welzijn van de deelnemers, weet Philip. “Een verbetering van de gemoedstoestand en het eet- en slaapgedrag, maar ook het contact tussen de bewoner en zijn naasten wordt blijvend verbeterd. Daarbij denken we al snel aan het contact met de verzorgenden, maar vergeet ook de familie en mantelzorgers niet. Vandaar dat we ook hen actief betrekken bij onze workshops.”
Waar de ene deelnemer zelf een instrument bespeelt, zal de reactie bij een ander beperkt blijven tot slechts een vinger die het ritme tikt of een vluchtige blik van herkenning. Om deze kleine reacties niet te missen, zitten er tijdens de workshop twee observanten aan de zijlijn. “Voor ons is het heel belangrijk om na afloop gezamenlijk met de medewerkers te evalueren hoe de reacties van de deelnemers waren”, knikt Philip. “Dit project is nog volop in ontwikkeling. De feedback die we krijgen van de medewerkers is voor ons dan ook essentieel om de workshops zo goed mogelijk af te stemmen op de individuele deelnemers.”
De Friese Pavarotti
De eerste resultaten van de workshops Muziek en Dementie zijn allemaal erg positief, vertelt Philip trots. “Ik sprak laatst met een verzorgende die iedere ochtend het beginlied gebruikt wanneer ze bij een bewoner op de kamer komt. Het lied is op die manier een vrolijke dagopening geworden, die voor enthousiaste reacties zorgt bij de bewoners. Geloof mij, je hoeft geen Pavarotti te zijn om met muziek iemand blij te maken. Iedereen kan zingen, het is nu alleen nog een kwestie van doen.”